Kamil Dinde Ne Demek? İdeal mi, Baskı Aracı mı?
Kusura bakmayın ama “kâmil” kavramını sorgulamadan yüceltmeyi reddediyorum. “Kamil dinde ne demek?” diye sorduğumuzda, çoğu kez kulağa hoş gelen bir idealle karşılaşıyoruz: olgun, tamamlanmış, erdemli insan. Peki bu ideal, gerçekten özgürleştiriyor mu; yoksa görünmez bir performans baskısı mı kuruyor? Bugün bu soruyu, tartışmayı göze alarak masaya yatırıyorum.
—
“Kâmil”in Sözlükten Hayata Yolculuğu
“Kâmil”, köken olarak “tamamlanmış, eksiksiz, olgun” demektir. Dini bağlamda iki güçlü kullanımı öne çıkar: iman-ı kâmil (olgun iman) ve insan-ı kâmil (olgun insan). İlki davranış-ahlâk-iman üçlüsünü tek bir çizgide buluşturmayı hedefler; ikincisi ise özellikle tasavvufta insanın erdemler üzerinden yükselmesini, hatta kimi yorumlarda “ilahi isimlerin yansıması” olmasını konu edinir. Güzel—ama tek soru bu değil: Bu ideali kim tanımlar? Kimin ölçüsü “kâmil” sayılır?
—
Güçlü Yan: Ufuk Açan Bir Ahlâk Daveti
“Kamil dinde ne demek?” sorusunun olumlu cevabı şudur: Kendini düzeltmeye çağrı. Nefs terbiyesi, adalet, merhamet, kul hakkına riayet, ölçülülük… Kısacası insanın hem Allah’la hem de insanlarla ilişkisini olgunlaştırma çabası. Bu yönüyle kavram, bireyi içe bakışa; toplumu ise daha adil bir düzene çağırır. “Kâmil” hedefi, benmerkezci dindarlığı törpüler; ibadeti etikle, ilmi hikmetle buluşturur.
—
Zayıf Yan: Etik Merdivenin Başında Bekleyen Gözcüler
Aynı kavramın riskli tarafı, etik bekçiliği üretmesidir. “Kâmil mümin şöyle yapar, böyle yapmaz” cümlesi, bir anda birilerinin elinde sopaya dönüşebilir. Üstelik “kâmil”i tek bir kalıba sığdırdığınızda, farklı mizacı, farklı yaşam şartlarını, hatta farklı düşünceleri değersizleştirirsiniz. Daha da kötüsü: Mükemmeliyetçilik. Sürekli “daha kâmil” olma baskısı, insanı ya ikiyüzlülüğe (gösteri ahlâkına) iter ya da yılgınlığa sürükler.
Provokatif bir soru: “Kâmil” diye parlatılan örnekler, gerçekten sahici bir ahlâk mı gösteriyor; yoksa toplumun hoşuna giden bir vitrin mi?
—
İnsan-ı Kâmil: İlham mı, İstismar Potansiyeli mi?
Tasavvuf geleneğinde “insan-ı kâmil” fikri, insanı erdemin yörüngesine oturtur; güzel. Ancak pratikte şu sorunlar belirebilir:
Otorite Fetişizmi: “Kâmil insan/kâmil mürşid” denilerek dokunulmazlık zırhı üretilirse, denetim ortadan kalkar. Ahlâk kişilere değil, ilkelere yaslanmalı.
Sosyal Hiyerarşi: “Kâmil olanlar” ve “henüz olmayanlar” gibi sınıflar doğar; bu dil eşitsizliği meşrulaştırır.
Ritüel–Ahlâk Gerilimi: İbadet formu ahlakın önüne geçtiğinde, “kâmillik” kıyafete ve slogana indirgenir. Oysa kâmil, önce hakkaniyet demektir.
Provokatif bir soru daha: “Kâmil”i ölçmek için kullandığımız kriterler, yoksulun sofrasına, mazlumun hakkına, güçsüzün güvenliğine dokunuyor mu; yoksa sadece kimlik onayına mı yarıyor?
—
Dilin Politikası: Etiketin Gücü, Gölgesi ve Göreceliği
“Kamil dinde ne demek?” sorusu aynı zamanda bir dil politikası sorusudur. “Kâmil” dediğinizde, görünmez bir cetvel çıkarırsınız. Kim tuttu o cetveli? Kimin tarihsel yorumu, kimin sınıfsal konumu, kimin cinsiyet tecrübesi hükmetti? Bir çağrıyı etik kılan, ölçüsünün şeffaf ve hesap verilebilir olmasıdır. “Kâmil” etiketi ise çoğunlukla kapalı kapılar ardında dağıtılır.
Harekete geçirici bir soru: Birini “kâmil” ya da “nakıs” ilan etme gücünü elinizden bırakmaya hazır mısınız?
—
Yapıbozum: Kâmil, Bir Unvan Değil Bir Fiildir
Kavramı yeniden düşünelim: “Kâmil” olunmuş bir hâl değil, olunmaya çalışılan bir süreçtir. Dünkü iyiliğin bugünkü zulme kalkan olamayacağı gibi, dünkü hatanın da bugünkü merhameti sıfırlama hakkı yok. Bu yüzden:
“Kâmil”i etik sonuçlarla eşleyin: Adalet üretiyor mu, zarar azaltıyor mu?
İbadet–ahlâk dengesi gözetin: Hak yiyen dindarlık, kâmillik değil çelişkidir.
Hesap verilebilirlik talep edin: Şeffaf olmayan otorite, kâmil değil, kırılgan bir puttur.
—
Güncel Hayatta “Kamil Dinde Ne Demek?” Sorusunun Testi
Slogan değil, günlük pratik:
İş yerinde zayıf olana alan açtınız mı?
Trafikte hakkı olana yol verdiniz mi?
Sosyal medyada hız yerine adaletin yanında durabildiniz mi?
Fikir ayrılığında insan onurunu koruyabildiniz mi?
Eğer “kâmil” bu sorularda ete kemiğe bürünmüyorsa, geriye yalnızca estetik bir kavram kalır—ve süs, hakikatin yerini alamaz.
—
Tartışmayı Açıyorum: İdeali Savun, İstismarı Reddet
“Kamil dinde ne demek?” sorusuna tek cevabım: İlham verici bir hedef—yanlış ellerde baskı aracına dönüşebilen bir hedef. Öyleyse ikisini birbirinden ayırmakla yükümlüyüz. İdeali savun, istismarı reddet. Erdemi büyüt, etiketleri küçült.
Sizin için kâmil olmanın ilk şartı nedir: adalet mi, merhamet mi, hikmet mi? “Kâmil”i kim belirlemeli: güçlüler mi, mağdurun tanıklığı mı? Yorumlara yazın; gerçek tartışma, kavramları vitrine değil, hayata indirdiğimizde başlar.
—
Son Söz: Kâmil, Yolda Olmaktır
Kâmil, durak değil yoldur. Unvan değil fiildir. Başkalarının gölgesinde değil, hakikatin ışığında yürünür. “Kamil dinde ne demek?” diye soranlara cevabım budur: Adaletle derinleşen, merhametle genişleyen, hesap verilebilirlikle olgunlaşan insan çabası. Bugün bu çabayı hangi somut adımla büyütüyorsunuz?